Enige tijd geleden is in de omgeving van Leiden een bijzondere vondst gedaan ; een gedateerd kopje dat qua vorm en stijl sterk afwijkt van wat hier meestal gevonden wordt.

De kop toont een engelen gezichtje met bolle wangen dat de roker aankijkt, en aan weerzijden van de kop zijn op de overgang naar de steel de getallen 16 en 65 leesbaar, waarschijnlijk verwijzend naar het jaartal waarin deze pijp is gemaakt.  Het hielmerk  is helaas slechts ten dele leesbaar ; een gekroonde roos of bloem, met aan de linkerzijde het initiaal C. Opvallend is dat het kopje fors dikker is en qua vorm duidelijk afwijkt van zijn Nederlandse tijdgenoot (afb. 2)

De afmetingen bedragen ca 38mm h, 26 mm b, diameter ketel ca 20 mm.

Het gaat hier om een in Duitsland geproduceerde kleipijp, die naar alle waarschijnlijk-heid zijn weg omhoog gevonden heeft langs de Rijn.

Hoewel er over de Duitse pijpenindustrie relatief niet al te veel bekend is, zijn er toch een aantal goede bronnen en vondstbeschrijvingen voorhanden die als referentie kunnen dienen.

Wat vaststaat is dat reeds omstreeks 1595 in Duitsland tabak werd gerookt,  en in [1] en [2] wordt beschreven hoe een tweetal decennia later het pijproken verdere verbreiding kent ten tijde van de 30 jarige oorlog, wanneer vele huursoldaten uit oa. Nederland, Engeland en Spanje het roken actief bezigen. Een aardig Duits gedichtje legt hier de verbinding tussen het ‘rauwe wapenvolk’ dat slechts in rook kan leven ; rook van de pijp, en rook van de gevechten en brandstichting. Nadat de rust na oorlog en pest weer enigszins in Duitsland terugkeerde rondom 1630, neemt het gebruik van tabak toe en worden de eerste kleipijpen vooral uit Nederland geimporteerd, maar ontstaat ook het pijpmakersvak in Duitsland. De oudst bekende lokale productie stamt dan ook uit die periode, waarbij Wesel, Mainz, Gluckstadt en Leipzig op basis van bodemvondsten tot de vroegste centra behoren [3] .  Omstreeks 1650 is het gebied Frankenthal-Mannheim een belangrijk productiecentrum voor kleipijpen.

Diverse vondsbeschrijvingen [4] [5] laten met gezichtjes versierde pijpjes zien, waarbij ook geregeld naam, plaats en jaartal als onderdeel van de steelversiering zijn terug te vinden.

In  [6]  treffen we een 4 tal afbeeldingen aan van  modellen met een sterke gelijkenis (afb 4,5,6), die toegeschreven worden aan lokale pijpmakers Julius West, Hans Minch en Philip Finsler. Al deze modellen hebben gemeen dat het om een wat bolwangig gezicht gaat, met fraai floraal versierde stelen, voorzien van naam van de pijpmaker, in sommige gevallen ook de plaats en een jaartal.  

Qua ontwerp en uitvoering vertoont een pijpje dat aan M.Kesselhum wordt toegeschreven (afb 5) de grootste gelijkenis ; de haren aan weerzijden van het gezicht worden in de vorm van een soortgelijke ‘verentooi’  afgebeeld. Van deze pijpmaker zijn steelfragmenten met naam en jaartal 1681 bekend, alsmede de plaatsnaam ‘Manhaim’ [7].

Een andere vondst beschrijving van een opgraving in het Saarland bij slot Kirkel  [8], toont o.a. een serie pijpenkopjes met vrouwengezichtjes waarbij een fragment zeer sterke gelijkenis vertoont met de hier omschreven pijp. Helaas is dit slechts een fragment. Het merendeel van het hier gevonden pijpmateriaal wordt toegeschreven aan pijpmakers uit het Frankenthal  / Mannheim, waaronder Finsler.

In ^{3, [9]} wordt beschreven hoe de Frankenthaler en Mannheimer vormen waarschijnlijk door metaalbewerkers werden gemaakt, en geleverd aan de pijpenfabrikant, die er dan