Leidse Kleipijpenindustrie

In 1980 is er een uitgebreide publicatie getiteld ' De Leidse Tabakspijpmakers in de 17e en 18e eeuw' verschenen van de hand van J. van der Meulen en H. Tupan (*4). In vele opzichten een voor mij belangrijk boekwerk aangezien een van de schrijvers voor mij als voorname 'mentor' heeft gefungeerd in het beoefenen van deze heerlijke hobby. En natuurlijk omdat ik in de eerste jaren van het verzamelen mij vooral rondom Leiden bewoog en daarbij vooral geconfronteerd werd met de zo kenmerkende in Leiden vervaardigde pijpen.

Op deze pagina's een overzichtje van die typisch Leidse Stukken in de verzameling

Nagenoeg complete Leidse pijp, hielmerk HB

Enorm grote hiel, een meesterstuk of monsterpijp.

Gevonden in Leiderdorp, merken Lelie en PI

Enorme Hiel, van Monsterpijp of presentatie stuk. gevonden in Leiden. Stempelmerken Lelie en gekroonde PI.

Leidse Pijpmakers

In Leiden werden al vanaf begin 1600 kleipijpen gemaakt. Ook hier waren de eerste pijpmakers vooral Engelsen. De Leidse pijpenindustrie heeft een aantal zeer eigen karakteristieken ; met name de gladde dubbelconische kop en later de kenmerkende blad-of rank versiering langs de naden van de kop.

Een vroege met het merk HB, ca 1620-1630, Hendrik Beffort of Beyfort.

Een iets latere, ook met HB monogram, ca 1640-1650

Gelekt glazuur uit de pottenbakkersoven, hielmerk Leidse sleutels, onduidelijk of er nog initialen naast staan. Ca 1640-1660

Ca 1650-1670, primitieve versiering, aan een zijde een tulp, aan andere het wapen van Leiden. Onbekende Leidse pijpenmaker

Afbeelding van bloem/roos op de ene zijde, en de leidse sleutels op de andere zijde. Ca 1660.

Het Wapen van Leiden in een gekroond wapenschild aan beide zijden

Glazuurresten op de kop, Leiden ca 1630-1650

Pijpje uit de periode 1650 met het wapen van Leiden op beide zijden van de kop, maar het model lijkt eerder Gouds dan Leids en is waarschijnlijk in Gouda gemaakt. Hieronder nog een aantal fragmenten van wat varianten die uit Gouda lijken te komen

De leidse sleutels in een wapenschild tussen bloemranken

Op andere zijde een schenkkan, Datering ca tweede helft 1600

Soortgelijke pijp als hiervoor maar met leidse sleutels op beide zijden

Erg fraai pijpje met afbeelding van drinkkan op de ene, en roemer / beker op andere zijde. Op de steel aan beide zijden een afbeelding van een pijp tussen twee tudorrozen. Dit mooie leidse pijpje is extra bijzonder doordat het uiteinde van de steel perfect glad is, waardoor het aannemelijk lijkt dat het op zeker moment in deze lengte gerookt / gebruikt is.

Fragment in zelfde, typische leidse stijl maar nu met afbeeldingen van Kelk en Schenkkan

Afbeelding van Kelk en op andere zijde Schenkkan

Engelse Tudorroos aan ene kant, Hollandse Leeuw aan andere

Blad rank versiering op naden en ook op zijkant kop, en rondom hiel

Typerende leidse versiering, tweede helft 1600

Blad rank versiering op de naden van de kop, een typisch kenmerk van Leidse pijpen uit de tweede helft van de 17e eeuw

Voor Leiden typerende blader versiering onderaan de ketel, deze dateert uit ca 1680, de wat latere modellen worden slanker en verfijnder, vaak ook met blad rank versieringen op de vormnaden.

Gezien de versiering zou dit een Leids product kunnen zijn, ca 1670-1700

Nog een typerend leids model, blader motief op de onderzijde van de kop, en de stip versiering op hiel, en bladrank versiering op de naden

Stippenversiering die wordt toegeschreven aan een onbekende Leidse pijpmaker (ref *2), ca 1680-1700

Opvallend is de stippenversiering onder de hiel

Variatie op voorgaand model, kleine verschillen

Zon en Maan versiering, ca 1680-1700, toegeschreven aan een Leidse pijpmaker (ref *2)

Stippen of Druiventros versiering

Pijpjes met dergelijke versiering worden veel in Leiden en omstreken gevonden. Helaas is het niet eenduidig vast te stellen of deze inderdaad ook specifiek in Leiden gemaakt werden, maar het lijkt er wel op.

Stippen versiering toegeschreven aan een Leidse pijpmaker (ref *2) ca 1680-1700

Tulp versiering aan ene kant, wapen van Haarlem aan andere kant, ca 1680-1700

Toegeschreven aan onbekende Leidse pijpmaker (ref *2)

Fragment, lijkt op Tulp hiervoor maar heeft wat andere details. Deze versiering kennen we ook uit andere pijpmakers steden. Achterzijde ontbreekt helaas

Leidse Jonas

Vanaf ongeveer het tweede deel van de 17e eeuw wordt ook door Leidse pijpmakers de Jonas versiering toegepast, op een heel eigen wijze. De gezichtsafbeelding is minimaal ; ogen, neus, snor en mond. Op de zijkanten van deze kop staan links het wapen van Leiden (gekruiste sleutels), en rechts een ooievaar (of kievit ?!) in een cirkelkrans.

Ook een variant met uit de steel oplopende 'blader' patronen en een variant met dergelijke bladerpatronen en een gekroonde 'stippenroos'

Variant met gekroonde roos en vanuit de steel tegen de kop oplopende blader patronen. Achterzijde ketel ook kenmerkend visgraat motief

Groene vlek glazuur recht in het gezicht, gebeurt tijdens het bakken in de pottebakkeroven

Steel versiering

Onderstaand model lijkt Leids, begin 1700, en wordt gekenmerkt door zijn steel versiering

Grospenning gevonden in Leiderdorp

Pijpaarde grospenning met valk en soldaat

Pijpaarden muntje of grospenning, ter grootte van een dubbeltje (in de tijd dat een dubbeltje nog een dubbeltje was ..). Op ene zijde een vogel (valk ?!) en op andere zijde een soldaat met zwaard en hellebaard. Gevonden in Leiderdorp

Een gerepareerde pijp

Hieronder een pijp vervaardigd door de leidse pijpenmakers Dirck Salomons of Dirck Samuels die tussen ca 1638 en 1675 in Leiden werkzaam waren en het merk DS gebruikten (ref *4). Het merk DS komt in verschillende varianten voor, en het is niet duidelijk welke pijpmaker welk merk of combinatie van merken gebruikte. Opvallend is dat de steel van de pijp vlak bij de kop voor het bakproces is afgebroken. Deze is gerepareerd waardoor er een verdikking zichtbaar is op de plaats van de breuk. Dergelijke reparaties zien we vooral in de 17e eeuw, wanneer de produktie nog een stuk kleinschaliger en duurzamer is dan later

De initialen DS, met erboven 3, en eronder 2 stippen/puntjes. Het is gebruikt door Dirck Salomons of Dirck Samuels in Leiden in de periode tussen ca 1638 en 1675 (ref *4).

Apart modelletje uit ca 1690-1710. Waarschijnlijk een leids product, van een van de laatste leidse pijpmakers. Het heeft de karakteristieken van de dikbuikige midden 17e eeuws 'leienaar', maar dan in een uitvoering van begin 1700.

Hieronder nog een aantal wat afwijkende modellen uit dezelfde vondstengroep

Laatste Nieuwe

17/9: de brocanterie heeft weer wat leuke pijpjes opgeleverd.

1/7: Veel nieuwe foto's van vooral verschillende merken toegevoegd.

21/4: Een erg scherp uitgevoerde 'rustende herderin met een schaapje' van de Goudse pijpenmaker Wagenaar.

12/3; Gouds pijpje uit de vroege 18e eeuw met fraai getordeerde steel

23/1: Weer wat pijpen uit de collectie op foto gezet waaronder weer leuke hiel-merken.

8/12 : De pijpenmakers van Schoonhoven is het resultaat van ruim twee jaar archief onderzoek. Een 432 pagina's tellend boek dat een geheel nieuwe blik werpt op de industrie in deze stad en ruim 120 makers in detail belicht. Heel veel tot op heden onbekende informatie.

Contact